پرداخت دیه از بیت المال در چه مواردی امکان پذیر است
۲۵ شهریور, ۱۴۰۲ امور کیفری 0 مدت زمان مطالعه: 11 دقیقه
فصل سوم قانون مجازات اسلامی، به بحث دیه پرداخت است. دیه به معنای مالی است که شخص آسیب زننده به شخص آسیب دیده می پردازد. همه ی شما بار ها و بارها اصطلاح دیه را شنیده اید و حتی ممکن است خودتان، شخصی باشید که خواهان دریافت دیه هستید. اگر در شرایط ویژه ای که در قانون آمده است شخصی که باید دیه را بپردازد، نپردازد یا مسئول نباشد، در اینجا دیه از حساب دولت پرداخت می شود. اصطلاحاً پرداخت دیه از بیت المال صورت می گیرد.
فهرست مطالب
دیه چیست
در ماده ۴۴۸ قانون مجازات اسلامی، دیه را تعریف کرده است به:
« دیه مقدر، مال معینی است که در شرع مقدس به سبب جنایت غیرعمدی بر نفس، عضو یا منفعت، یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد، مقرر شده است.»
موارد پرداخت دیه از بیت المال
قسامه
قسامه هنگامی اتفاق می افتد که قاضی در مورد قتل یا جراحت وارد شده بر شخص لوث (عدم کفایت قرائن و دلایل) را تشخیص می دهد اما گمان بر درست بودن دلایل است. مثلا در موردی که طفلی شهادت می دهد که دیگری قتلی را انجام داده است در این جا برای اثبات این قتل باید قسامه اتفاق بیفتد. برای قسامه، قسم خوردن ۵۰ نفر از بستگان پدری شخصی که مدعی اتفاق افتادن قتل است، که همه ی آن ها باید مذکر (مرد) باشند برای اینکه آن اتفاق را به متهم منتسب بدانیم، لازم است. همچنین ماده ۴۸۴ به موضوع برائت متهم از قتل به وسیله ی سوگند صحبت می کند. در اینجا اگر شخصی قسم بخورد که مرتکب قتل نشده است ، دیه را از بیت المال می پردازند.
ماده ۳۳۳ قانون مجازات اسلامی:
« اگر لوث علیه دو یا چند نفر به شکل مردد ثابت باشد و قسامه به همینگونه علیه آنان اقامه شود، جنایت بر عهده یکی از چند نفر، به صورت مردد اثبات می شود و قاضی از آنان میخواهد که بر برائت خود سوگند بخورند. اگر همگی از سوگند خوردن خودداری ورزند یا برخی از آنان سوگند یاد کنند و برخی نکنند، دیه بر ممتنعان ثابت می شود. اگر ممتنعان متعدد باشند، پرداخت دیه به نسبت مساوی میان آنان تقسیم می شود. اگر همه آنان بر برائت خود سوگند یاد کنند، درخصوص قتل، دیه از بیت المال پرداخت می شود و در غیر قتل، دیه به نسبت مساوی میان آنان تقسیم می گردد.»
ماده ۳۳۴ قانون مجازات اسلامی:
«اگر لوث علیه دو یا چند نفر به شکل مردد ثابت باشد، چنانچه شاکی از آنان درخواست اقامه قسامه کند هر یک از آنان باید اقامه قسامه کند. در صورت خودداری همه یا برخی از آنان از اقامه قسامه، پرداخت دیه بر ممتنع ثابت می شود و در صورت تعدد ممتنعان، پرداخت دیه به نسبت مساوی میان آنان تقسیم می شود. اگر همگی اقامه قسامه کنند، در قتل، دیه از بیت المال پرداخت می گردد.»
ماده ۴۸۴ قانون مجازات اسلامی:
« در موارد وقوع قتل و عدم شناسایی قاتل که با تحقق لوث نوبت به قسامه مدعی‌علیه برسد و او اقامه قسامه کند، دیه از بیت المال پرداخت می شود و در غیر موارد لوث چنانچه نوبت به سوگند متهم برسد و طبق مقررات بر عدم انجام قتل سوگند بخورد دیه از بیت المال پرداخت می شود.»
عاقله
عاقله خویشاوندان شخصی هستند که مرتکب قتل غیر عمد یا جرح شده است و باید دیه ی متوفی یا مجروح را بپردازند. که شامل بستگان پدری و مادری هستند و باید عاقل و بالغ و مرد باشند و توانایی پرداخت دیه را داشته باشند. درجایی که آن ها تمکن مالی نداشته باشند از طریق بیت المال پرداخت می شود.
ماده ۴۷۰ قانون مجازات اسلامی:
« در صورتی که مرتکب، دارای عاقله نباشد، یا عاقله او به دلیل عدم تمکن مالی نتواند دیه را در مهلت مقرر بپردازد، دیه توسط مرتکب و در صورت عدم تمکن از بیت المال پرداخت می شود. در این مورد فرقی میان دیه نفس و غیر آن نیست.»
اشتباه قاضی
براساس اصل ۱۷۱ قانون اساسی ایران اگر قاضی در تشخیص موضوع مطرح شده یا اشتباه در تطبیق دادن حکم درست با توجه به قانون، خسارت یا ضرر و زیانی وارد شود، دوحالت اینجا پیش میاید: اگر قاضی مقصر باشد، خود شخص قاضی ضامن است. اما اگر قاضی مقصر نباشد دولت خسارات وارد شده را به شخصی که اشتباهاً علیه او حکم صادر شده است، پرداخت می کند.
« هر گاه در اثر تقصیر یا اشتباه قاضی در موضوع یا در حکم یا در تطبیق حکم بر مورد خاص، ضرر مادی یا معنوی متوجه کسی گردد، در صورت تقصیر، مقصر طبق موازین اسلامی ضامن است و در غیر این صورت خسارت به وسیله دولت جبران می‌شود، و در هر حال از متهم اعاده حیثیت می‌گردد.»
عدم دسترسی به جانی
براساس مواد ۴۷۴ و ۴۷۵ قانون مجازات اسلامی در صورتی که درجرایمی که شبه عمد یا خطای محض باشند و به مرتکب جرم دسترسی نداشته باشیم و مرتکب نیز اموالی نداشته باشد، بیت المال دیه را می پذیرد. براساس ماده ۴۳۵ در مورد جنایات عمدی نیز اگر به مرتکب و اموال او دسترسی داشته باشیم، دیه از عاقله ی مرتکب گرفته می شود. اگر به عاقله دسترسی نداشته باشیم یا آن ها توان پرداخت دیه را نداشته باشند، بیت المال می پردازد.
ماده ۴۷۴ قانون مجازات اسلامی:
« در جنایت شبه عمدی درصورتی که به دلیل مرگ یا فرار به مرتکب دسترسی نباشد، دیه از مال او گرفته می شود و درصورتی که مال او کفایت نکند از بیت المال پرداخت می شود.»
ماده ۴۷۵ قانون مجازات اسلامی:
« در جنایت شبه عمدی درصورتی که به دلیل مرگ یا فرار به مرتکب دسترسی نباشد، دیه از مال او گرفته می شود و درصورتی که مال او کفایت نکند از بیت المال پرداخت می شود.»
ماده ۴۳۵ قانون مجازات اسلامی:
« هرگاه در جنایت عمدی، به علت مرگ یا فرار، دسترسی به مرتکب ممکن نباشد با درخواست صاحب حق، دیه جنایت از اموال مرتکب پرداخت می شود و درصورتی که مرتکب مالی نداشته باشد در خصوص قتل عمد، ولی دم می تواند دیه را از عاقله بگیرد و درصورت نبود عاقله یا عدم دسترسی به آنها یا عدم تمکن آنها ، دیه از بیت المال پرداخت می شود و در غیر قتل، دیه بر بیت المال خواهد بود. چنانچه پس از اخذ دیه، دسترسی به مرتکب جنایت اعم از قتل و غیر قتل، ممکن شود درصورتی که اخذ دیه به جهت گذشت از قصاص نباشد، حق قصاص حسب مورد برای ولی دم یا مجنیٌ علیه محفوظ است، لکن باید قبل از قصاص، دیه گرفته شده را برگرداند.»
اشتباه در میزان اجرای مجازات
در خصوص مجازات ها و اقدامات تامینی و تربیتی حکم صادر شده و میزان مجازات باید به اندازه ای که قانون گذار برای این اقدامات تعیین کرده است باشد. حال اگر مجازات از این حد بیشتر شود و در این افزایش مقدار، عمد یا تقصیر وجود داشته باشد، شخص مقصر ضامن جبران خسارات وارده است. اما اگر در اینجا عمد و تقصیر وجود نداشته باشد، دولت از بیت المال خسارات را جبران می کند. ماده ۱۳ قانون مجازات اسلامی:
«حکم به مجازات یا اقدام تامینی و تربیتی و اجرای آنها حسب مورد نباید از میزان و کیفیتی که در قانون یا حکم دادگاه مشخص شده است تجاوز کند و هرگونه صدمه و خسارتی که از این جهت حاصل شود، در صورتی که از روی عمد یا تقصیر باشد حسب مورد موجب مسوولیت کیفری و مدنی است و در غیر این صورت، خسارت از بیت المال جبران می شود.»
ماده ۴۸۵ قانون مجازات اسلامی:
« هرگاه محکوم به قصاص عضو یا تعزیر یا حد غیرمستوجب سلب حیات در اثر اجرای مجازات کشته شود یا صدمه ای بیش از مجازات مورد حکم به او وارد شود، چنانچه قتل یا صدمه، عمدی یا مستند به تقصیر باشد، مجری حکم، حسب مورد به قصاص یا دیه محکوم می شود. در غیر این صورت در مورد قصاص و حد، ضمان منتفی است و در تعزیرات، دیه از بیت المال پرداخت می شود.
تبصره- چنانچه ورود آسیب اضافی مستند به محکوم علیه باشد ضمان منتفی است.»
دفاع در مقابل حمله ی دیوانه
در ماده ۱۵۶ قانون مجازات اسلامی اصلی به نام دفاع مشروع داریم. اگر فردی در مقابل دفاع از جان، آبرو، ناموس یا مال یا در برابر تجاوز و تعرض به جسم خود یا دیگری، از خود یا دیگری دفاع متناسب نماید در اینجا دفاع مشروع اتفاق افتاده است و شخص در مقام دفاعی که مطابق شرایط قانونی اتفاق افتاده است، مستحق مجازات نیست و حتی دیه نیز نمی پردازد. حال در ماده ۱۵۶ شرایط آن بطور کامل ذکر شده است. در تبصره ۳ همین ماده یک استثناء در پرداخت دیه را مطرح می کند به اینصورت که در مورد دفاع در مقابل تهاجم شخص دیوانه، دیه تعلق می گیرد و این دیه از بیت المال پرداخت می شود.
« تبصره ۳) در موارد دفاع مشروع دیه نیز ساقط است جز درمورد دفاع در مقابل تهاجم دیوانه که دیه از بیت المال پرداخت می شود.»
جنایت علیه نظم و امنیت عمومی
ماده ۴۲۸ قانون مجازات اسلامی:
« در مواردی که جنایت، نظم و امنیت عمومی را بر هم زند یا احساسات عمومی را جریحه دار کند و مصلحت در اجرای قصاص باشد لکن خواهان قصاص تمکن از پرداخت فاضل دیه یا سهم دیگر صاحبان حق قصاص را نداشته باشد، با درخواست دادستان و تایید رئیس قوه قضائیه، مقدار مذکور از بیت المال پرداخت می شود.»
صدمه زدن مامور در حین انجام وظیفه
اگر ماموری در حین انجام وظایف خود باعث آسیب یا فوت شخصی شود دیه را از بیت المال می پردازند.
ماده ۴۷۳ قانون مجازات:
« هرگاه ماموری در اجرای وظایف قانونی، عملی را مطابق مقررات انجام دهد و همان عمل موجب فوت یا صدمه بدنی کسی شود، دیه برعهده بیت المال است.
تبصره ـ هرگاه شخصی با علم به خطر یا از روی تقصیر، وارد منطقه ممنوعه نظامی و یا هر مکان دیگری که ورود به آن ممنوع است، گردد و مطابق مقررات، هدف قرار گیرد، ضمان ثابت نیست و در صورتی که از ممنوعه بودن مکان مزبور آگاهی نداشته باشد، دیه از بیت المال پرداخت می شود.»
اشتباه در مجازات قصاص، حد یا تعزیر موجب قتل
اگر در اثر اجرای حکم، پرونده مجددا رسیدگی بشود و ثابت شود که اشتباه شده است، دیه ی شخصی که اشتباهاً مجازات شده است از طرف دولت پرداخت می شود. مثلا دست راست شخصی را به موجب قصاص قطع کرده اند و بعداً مشخص می شود که اشتباه شده است.
ماده ۴۸۶ قانون مجازات اسلامی:
« هرگاه پس از اجرای حکم قصاص، حد یا تعزیر که موجب قتل، یا صدمه بدنی شده است پرونده در دادگاه صالح طبق مقررات آیین دادرسی، رسیدگی مجدد شده و عدم صحت آن حکم ثابت شود، دادگاه رسیدگی کننده مجدد، حکم پرداخت دیه از بیت المال را صادر و پرونده را با ذکر مستندات، جهت رسیدگی به مرجع قضائی مربوط ارسال مینماید تا طبق مقررات رسیدگی شود. درصورت ثبوت عمد یا تقصیر از طرف قاضی صادرکننده حکم قطعی، وی ضامن است و به حکم مرجع مذکور، حسب مورد به قصاص یا تعزیر مقرر در کتاب پنجم «تعزیرات» و بازگرداندن دیه به بیت المال محکوم می شود.»
عدم شناسایی قاتل
اگر شخصی کشته شده باشد اما قاتل او مشخص نباشد یا اینکه شخصی در اثر ازدحام جمعیت کشته شود، دیه ی او از بیت المال پرداخت می شود.
ماده ۴۸۷ قانون مجازات اسلامی:
« اگر شخصی به قتل برسد و قاتل شناخته نشود یا بر اثر ازدحام کشته شود دیه از بیت المال پرداخت می گردد.»
کلام اخر
پرداخت دیه از بیت المال جزوی از مطلب دیه چیست ، انواع دیه می باشد. برای اطلاعات بیشتر کلیک کنید.
مقالات مشابه
در چه جرائمی دیه پرداخت می شود؟ نرخ دیه درسال ۱۴۰۳
دیه چیست ؟ در چه مواردی دیه پرداخت می شود؟ انواع دیه در قانون مجازات نرخ دیه درسال 1403 مهلت پرداخت آن چقدر...
تخریب جهیزیه توسط زوج
اختلافات خانوادگی زن و شوهر وقتی به مرحله ی طلاق میرسد یکی از موضوعات نیازمند توافق، جهیزیه است و علاوه بر استرداد جهیزیه بدون...
ولی دم چه کسی است؟
بسیاری از ما در هنگامی که قتلی اتفاق می افتد با واژه ولی دم برخورد کرده ایم اما آیا می دانید ولی دم به چه کسی می گویند و اصلا چه...
۰ دیدگاه ثبت شده است.
دیدگاهتان را بنویسید