مطالب حقوقی > هبه چیست؟ شرایط رجوع از هبه (پس گرفتن هدیه)

هبه چیست؟ شرایط رجوع از هبه (پس گرفتن هدیه)

توسط: کارشناس 3 ۴ اسفند, ۱۴۰۰ 0 مدت زمان مطالعه: 8 دقیقه

۴.۵/۵ - (۲ امتیاز)

آیا می توان از هبه رجوع نمود؟

چه شرایطی برای رجوع از هبه وجود دارد؟

فهرست مطالب

هبه چیست؟
- شرایط واهب
- شرایط هبه
آیا در هبه قبض مال شرط است؟
شرایط رجوع از هبه چیست؟
هبه با شرط عوض
نحوه طرح دعوی
اگر واهب یا متهب فوت نمایند چه شرایط بوجود می آید؟
آیا هبه به اشخاص محجور صحیح است؟
اگر واهب رجوع نماید، در این صورت اگر در مال نمائاتی وجود داشته باشد، متعلق به چه کسی می شود؟
اگر خانمی مهریه خود را به همسرش هبه کرده باشد، آیا می تواند رجوع کند؟

کادو و هدیه دادن به دیگران در جامعه عمل بسیار مرسومی است. ما برای مناسبت های مختلف یا حتی گاهی بدون مناسبت برای هم هدیه می خریم. گاهی اوقات این هدایا ارزش مالی بسیار بالایی دارند مثل یک خانه و گاهی اوقات نیز ارزش معنوی آن ها برای ما بیشتر از ارزش مالی است. هدیه دادن یک عمل حقوقی است. به هدیه دادن در اصطلاح حقوقی، هبه می گویند. بنابراین می خواهیم در این مطلب به بررسی بحث هبه و شرایط رجوع از هبه (پس گرفتن هدیه) تحت عنوان یکی از عقود مذکور در قانون مدنی بپردازیم.

مشاوره فوری با وکیل

در رابطه رجوع از هبه نیاز به مشاوره دارید ؟

درخواست مشاوره تلفنی

هبه چیست؟

هنگامی که شخصی یک مالی را بصورت رایگان به شخص دیگری می دهد، در واقع هبه انجام داده است. این عقد از دسته ی عقود لازم است و نیاز به ایجاب و قبول دارد و همچنین در دسته ی عقود مجانی است یعنی معوض ندارد. البته موارد استثنائی نیز وجود دارد که می توان در صورت خواست شخص واهب، معوض باشد. در ماده ۷۹۵ قانون مدنی، قانون گذاراین عقد را تعریف کرده است. براساس این ماده:

هبه عقدی است که به موجب آن یک نفر مالی را مجاناً به کس دیگری تملیک میکند تملیک‌ کننده واهب طرف دیگر را متهب، مالی را‌که مورد هبه است عین موهوبه میگویند.

بر اساس ماده فوق در این عقد سه رکن وجود دارد:

واهب: هبه دهنده
متهب: هبه گیرنده
عین موهوبه: مال مورد هبه

شرایط واهب

مطابق ماده ۷۹۶، ۷۹۷ قانون مدنی:

واهب باید برای انعقاد معامله و تصرف در مال خود، اهلیت داشته باشد.
واهب باید مالک مالی باشد که می خواهد ان را هدیه دهد.

شرایط هبه

در این عقد باید مال به طرف مقابل تحویل داده شود، اصطلاحا می گویند قبض شود. تا زمانی که قبض مال صورت نگیرد، به صرف لفظ یا گفتار، شخص مالک عین موهوبه (مال) نمی شود و نمی تواند در ورد ان مال هیچ ادعایی داشته باشد. بنابراین شخص واهب باید مال را ایجاب کند (مثلا پدری پشنهاد هدیه دادن ماشینی را به دخترش بدهد و ماشین و سوئیچش را نیز به او بدهد.) یعنی مال را به طرف مقابل تقدیم کند و شخص متهب نیز باید آن مال را قبول کند (دختر نیز ماشین را به عنوان هدیه پدرش، بپذیرد.) تا عقد صورت بگیرد. حال اگر مال، در دست خود متهب (هدیه گیرنده) بود، دیگر نیازی به قبض نیست و در واقع مال را در اختیار دارد.

همانطور که در مطلب دیگری بیان کردیم، در اصطلاح عامیانه هبه همان هدیه ای است که به کسی داده می شود. هبه یک نوع عقد بلاعوض است. به این معنا که شخص در مقابل دریافت هدیه نیازی نیست که به طرف مقابل چیزی بپردازد. درعرف به این صورت است که هنگامی که شما هدیه ای به شخصی می دهید، قصد ندارید که بعدا آن را پس بگیرید.

اما خب در دنیای حقوقی، این مسائل به گونه ی دیگریست.

آیا در هبه قبض مال شرط است؟

در عقد هبه، قبض مال موهوبه شرط صحت است. از آن جا که این عقد به صورت مجانی واقع می شود، تا زمانی که مال مورد هبه به متهب تحویل داده نشود، او مالک مال شناخته نمی شود و هبه ای صورت نگرفته است. در نتیجه مالک مال می تواند از هبه صرف نظر بکند.

” ماده ۷۹۸ قانون مدنی:
هبه واقع نمی شود مگر با قبول و قبض متهب، اعم از اینکه مباشر قبض خود متهب باشد یا وکیل او و قبض بدون اذن واهب اثری ‌ندارد.”

شرایط رجوع از هبه چیست؟

مطابق قانون، در صورتی که عقد هبه به صورت صحیح و کامل واقع شده باشد، جز در یکسری مواردی که در قانون استثناء شده اند، می تواند از هبه رجوع نمود و مال مورد هبه را مسترد کرد.

بنابراین ما باید با استثنائاتی که نمی توان در آن ها از هبه رجوع کرد، آشنا شویم.

” ماده ۸۰۳ قانون مدنی:
بعد از قبض نیز واهب میتواند با بقاء عین موهوبه از هبه رجوع کند مگر در موارد ذیل:
۱) در صورتی که متهب پدر یا مادر یا اولاد واهب باشد.
۲) در صورتی که هبه معوض بوده و عوض هم داده شده باشد.
۳) در صورتی که عین موهوبه از ملکیت متهب خارج شده یا متعلق حق غیر واقع شود خواه قهراً مثل اینکه عین موهوبه به رهن داده شود.
۴) در صورتی که در عین موهوبه تغییری حاصل شود.”

بنابراین در غیر از موارد فوق می توان از هبه رجوع کرد.

نحوه پس گرفتن مال موهوبه

پس در صورتی که هیچ کدام از شرایط بیان شده در ماده ۸۰۳ قانون مدنی وجود نداشت، واهب می تواند از مال مورد هبه رجوع کند.

برای این کار ابتدا باید واهب یک اظهارنامه مبنی بر رجوع از خود به مال موهوبه برای شخص متهب ارسال نماید و از او بخواهد که مال موهوبه را مسترد کند.

اگر متهب به اظهارنامه ی واهب اهمیتی ندهد،واهب باید به دفاتر خدمات الکترونیک قضائی مراجعه کند و دادخواستی مبنی بر استرداد مال موهوبه تنظیم نماید.

دادگاه بعد از رسیدگی به درخواست و احراز عدم وجود شرایط مقرر در ماده ۸۰۳ قانون مدنی، حکم به استرداد مال موهوبه می دهد.

هبه با شرط عوض

هبه معوض یا با شرط عوض به این معناست که شخص واهب (هدیه دهنده) می تواند شرط کند که متهب (هدیه گیرنده)، در مقابل هدیه ای که دریافت میکند، یک عمل مشروعی را بصورت مجانی برای او انجام دهد.

نحوه طرح دعوی

برای طرح دعوی باید به دفاتر خدمات قضایی مراجعه کرد و دادخواستی با موضوع رجوع از هبه طرح نمود. برای پس گرفتن مال توسط واهب باید مدرکی که اثبات کننده ی انعقاد این عقد باشد وجود داشته باشد بنابراین اگر بطور رسمی هبه ثبت شده باشد، واهب مدرک لازم را در اختیار دارد. ولی اگر بطور رسمی ثبت نشده باشد واهب باید ابتدا منعقد شدن عقد و قبض مال به متهب را اثبات نماید و سپس تقاضای رجوع را مطرح کند.

اگر واهب یا متهب فوت نمایند چه شرایط بوجود می آید؟

در اینجا فوت هریک از ان ها در دو زمان تاثیر متفاوتی خواهد گذاشت:

فوت واهب یا متهب پیش از قبض مال: در اینجا عقد باطل می شود. چون همانطور که گفتیم این عقد در صورتی تکمیل می شود که قبض (تحویل) صورت بگیرد.
فوت واهب یا متهب پس از قبض مال: در اینجا چون مال قبض شده است، فوت هریک از آن ها تاثیری ندارد و حتی نمی توان از هبه ی خود منصرف شد (نمی توان رجوع کرد) و آن را پس گرفت.

آیا هبه به اشخاص محجور صحیح است؟

هبه به اشخاص محجور ازجمله صغیر، سفیه و مجنون صحیح است اما باید ولی آن ها (پدر یا جد پدری) قبض را انجام دهد و مال را تحویل بگیرد. اما این اشخاص محجور مجاز به هدیه دادن به دیگران نیستند.

محجور کیست ؟

اگر واهب رجوع نماید، در این صورت اگر در مال نمائاتی وجود داشته باشد، متعلق به چه کسی می شود؟

اگر واهب رجوع نماید در اینصورت اگر نمائاتی در عین موهوبه بوجود آمده باشد و این نمائات متصل باشند، متعلق به واهب و اگر نمائات منفصل باشند، متعلق به متهب است. مثلا اگر باغی هدیه داده شده باشد، اگر در این باغ درختی توسط متهب کاشته شده باشد، این درخت پس از رجوع متعلق به به واهب است. اما اگر همان درخت کاشته شده توسط متهب، میوه ای بدهد، این میوه متعلق به متهب است.

اگر خانمی مهریه خود را به همسرش هبه کرده باشد، آیا می تواند رجوع کند؟

شرایطی ممکن است پیش بیاید که خانمی مهریه خود را به همسرش هبه کند، حال بعدا پیشمان شود و بخواهد از هبه ی خود رجوع نماید امکان پذیر است. اما در شرایطی که خانم در مقابل بخشیدن مهریه خود، در طلاق های خلع و مبارات بخواهد رجوع نماید، این رجوع امکان پذیر نیست چون این اقدام هبه نمی باشد. شرایط دیگری نیز در اینجا می توان متصور شد و آن ابراء ذمه است. یعنی اینکه خانم به همسرش بگوید من از حق خودم، که مهریه ام است می گذرم و تو دیگر در مورد مهریه من، تکلیفی نخواهی داشت، در این مورد امکان رجوع وجود ندارد چون خانم بطور کلی حق خود را از گردن مرد، برداشت.