مفهوم برائت چیست؟
۳۰ آذر, ۱۴۰۰ امور کیفری 0 مدت زمان مطالعه: 8 دقیقه
- برائت چیست؟
- اصل برائت در کجا کارایی دارد؟
هنگامی که در امور کیفری، جرمی اتفاق می افتد و ما شخصی که متهم به ارتکاب آن جرم است را به عنوان مظنون دستگیر می کنیم، اصل بر این است که این شخص بی گناه است مگر اینکه با ادله و مستنداتی گناهکار بودن آن شخص متهم اثبات شود. اصطلاحا به این اصل که همه ی افراد بی گناه هستند مگر اینکه خلاف آن اثبات شود، اصل برائت می گویند. نمی توان افراد را بدون اینکه مدرک و دلیل محکمی داشته باشیم به ارتکاب جرمی متهم نماییم و به آن ها عنوان مجرم بدهیم زیرا عدالت همواره اقتضا می کند که حتی در صورت وجود ادله نیز شخص امکان دفاع از خودش را داشته باشد و با آبروی اشخاص بازی نشود. همچنین در خصوص امور حقوقی نیز که اکثراً در خصوص ورود خسارت یا دیون است، اصل برائت کاربرد دارد و به موجب این اصل شخص زیان زننده نیست و یا دینی برگردن او نیست مگر اینکه مدعی، با دلیل محکمی این مسئله را بتواند اثبات کند.
مفهوم برائت چیست ؟
برائت در حقوق کیفری به معنای اصل بی‌گناهی است که بر اساس آن، هر فرد تا زمانی که جرم او به صورت قطعی و با ارائه ادله معتبر در دادگاه اثبات نشده است، بی‌گناه فرض می‌شود. این اصل از حقوق بنیادین بشر به شمار می‌آید و نقش حیاتی در حمایت از حقوق و آزادی‌های فردی دارد. در چارچوب این اصل، بار اثبات جرم بر عهده دادستان یا مدعی قرار دارد و متهم ملزم به اثبات بی‌گناهی خود نیست. اصل برائت تضمین می‌کند که هیچکس بدون دلایل کافی و قطعی، محکوم به جرم نخواهد شد و فرآیند دادرسی به صورت عادلانه و منصفانه انجام خواهد گرفت.
اصل برائت چیست؟
در پاسخ به اینکه برائت چیست باید گفت، برائت در لغت به معنای بری شدن از تهمت و تبرئه شدن است. اصل برائت که اصطلاحا در دادگاه می گویند، اصل بر برائت افراد است این مسئله را بیان می دارد که با توجه به رعایت اصل کرامت انسانی، اصل و فرض ذهنی ما این بر بی گناه بودن اشخاص است مگر اینکه گناهکار بودن آن ها با مدارک و ادله ی معتبر یا اقرار خود شخص، در دادگاه ثابت شود در غیر اینصورت تا پیش از اثبات مجرم بودن شخص، نمی توان او را محکوم نمود یا به او عنوان مجرم داد. قانون گذار این مسئله را در اصل ۳۷ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آورده است.
اصل ۳۷ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران:« اصل، برائت است و هیچکس از نظر قانون مجرم شناخته نمی‌شود، مگر این که جرم او در دادگاه صالح ثابت گردد.» |
همچنین در ماده ۱۱ اعلامیه ی جهانی حقوق بشر ۱۹۴۸ نیز به این اصل اشاره کرده است و نشان دهنده ی این موضوع است که اصل برائت اصلی پذیرفته شده در سراسر کشورهای جهان است. حتی در بسیاری از قوانین کشورهای دیگر نیز، به عنوان یک اصل قانونی مطرح شده است.
ماده ۱۱ اعلامیه جهانی حقوق بشر: « الف) هرکس متهم به ارتکاب جرمی باشد تا وقتی تقصیر او طی محاکمه علنی که در آن هر گونه تضمین ضروری برای دفاع تامین شده باشد قانونا به ثبوت نرسد، بی گناه محسوب می شود .ب) همچنین هیچکس به علت ارتکاب عملی یا خودداری از عملی محکوم نخواهد شد؛ مگر وقتی که آن کار به موجب قوانین ملی یا بین المللی در هنگام ارتکاب، جرم محسوب باشد و نیز هیچکس به مجازاتی بیش از مجازات مقرر در هنگام ارتکاب جرم محکوم نخواهد شد.» |
اصل برائت در امور مدنی
در خصوص فرضی که شخصی مدعی است که دین یا حقی مالی ای که بر گردن شخص دیگر قرار گرفته است، اصل بر این است که دینی بر عهده ی اشخاص نیست مگر اینکه کسی که مدعی وجود دین است، آن را اثبات نماید. اگر شخص نتواند ادعای خود را اثبات نماید، شخصی که ادعا علیه او طرح شده است می تواند سوگند بخورد و از این اتهام خلاص و بری شود. در ماده ۱۹۷ آیین دادرسی مدنی به این مسئله اشاره شده است.
ماده۱۹۷ قانون آیین دادرسی مدنی:« اصل برائت است، بنابراین اگر کسی مدعی حق یا دینی بر دیگری باشد باید آن را اثبات کند، در غیر این صورت با سوگند خوانده حکم به برائت صادر خواهد شد.» |
اصل برائت در امور کیفری
رعایت عدالت در خصوص امور کیفری بسیار حائز اهمیت است. چه بسا ما شخصی را محکوم به اعدام می نماییم درحالیکه او بی گناه است و این اشتباه، حق حیات شخصی را از او سلب می کنیم. در این خصوص اکثر مجازات های کیفری غیر قابل جبران هستند و عدالت و حفظ کرامت و شأن انسان ها از مسائل بسیار مهم و مورد توجه در سطح جهان است و اقتضا می کند که هیچ کس حق ندارد بدون دلیل کافی و با نا عدالتی دیگری را محکوم نماید و یا کرامت افراد را خدشه دار کند. همچنین تمام انسان ها از حق آزادی برخوردارند و این حق نمی تواند بدون وجود یک دلیل قانونی محکم، مورد تعرض و تحدید قرار بگیرد. از این رو، اصل بر برائت افراد است یعنی انسان ها گناهکار نیستند و نمی توان آنها را بدون دلیل محکم و مستندات قوی و همچنین حق دفاع از خود، مجرم شناخت. این مسئله را قانون گذار در ماده ۴ آیین دادرسی کیفری مطرح کرده اسست.
ماده ۴ قانون آیین دادرسی کیفری:« اصل، برائت است. هرگونه اقدام محدود کننده، سالب آزادی و ورود به حریم خصوصی اشخاص جز به حکم قانون و با رعایت مقررات و تحت نظارت مقام قضائی مجاز نیست و در هر صورت این اقدامات نباید به گونه ای اعمال شود که به کرامت و حیثیت اشخاص آسیب وارد کند.» |
بررسی اصل برائت و تأثیر آن بر دادرسی عادلانه
اصل برائت یا فرض بی‌گناهی یکی از اصول بنیادین حقوق کیفری و حقوق بشر است که بیان می‌کند هر فردی تا زمانی که جرم او به‌طور قانونی و در دادگاهی صالح ثابت نشده باشد، بی‌گناه فرض می‌شود. این اصل یکی از مهم‌ترین تضمینات برای حفظ حقوق و آزادی‌های فردی در برابر اتهامات ناعادلانه و اجرای عدالت است.
اصل برائت به این معناست که بار اثبات جرم بر عهده‌ی مقام تعقیب (دادستان) است و متهم نیازی به اثبات بی‌گناهی خود ندارد. این اصل به‌طور گسترده در قوانین ملی و بین‌المللی پذیرفته شده است، از جمله در اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی.
تأثیر اصل برائت بر دادرسی عادلانه
- بار اثبات: اصل برائت موجب می‌شود که بار اثبات جرم بر دوش دادستان باشد. دادستان باید با ارائه مدارک و شواهد معتبر، اثبات کند که متهم مرتکب جرم شده است. این امر به جلوگیری از محکومیت‌های ناعادلانه کمک می‌کند.
- حق سکوت: اصل برائت به متهم این حق را می‌دهد که از ارائه هرگونه مدرکی علیه خود امتناع کند. این حق از شکنجه و فشارهای روانی برای اخذ اعتراف جلوگیری می‌کند.
- استاندارد اثبات: در نظام‌های حقوقی مختلف، اصل برائت موجب می‌شود که محکومیت تنها بر اساس مدارک و شواهد قاطع و فراتر از شک معقول صورت گیرد. این استاندارد بالا از محکومیت‌های ناعادلانه جلوگیری می‌کند.
- حفظ کرامت انسانی: اصل برائت به حفظ کرامت و آبروی متهم کمک می‌کند. متهم تا زمانی که جرمش ثابت نشده، به عنوان یک فرد بی‌گناه تلقی می‌شود و نباید به او به‌عنوان مجرم نگاه کرد.
- محاکمه منصفانه: اصل برائت تضمین می‌کند که متهم به یک محاکمه منصفانه دسترسی داشته باشد، شامل حق داشتن وکیل، حق استماع به صورت علنی و حق تجدیدنظرخواهی از تصمیم دادگاه.
- پیشگیری از سوءاستفاده قضایی: این اصل به جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی از سیستم قضایی کمک می‌کند و موجب می‌شود که هیچکس بدون دلیل موجه و اثبات شده، متهم و محکوم نشود.
چالش‌ها و موانع در اصل برائت
با وجود اهمیت و مزایای اصل برائت، در برخی موارد با چالش‌هایی مواجه است. برای مثال، در برخی از نظام‌های حقوقی، ممکن است فشارهای سیاسی یا اجتماعی بر سیستم قضایی وارد شود که اصل برائت را تضعیف کند. همچنین، در برخی موارد، عدم دسترسی متهم به وکیل یا عدم آگاهی او از حقوقش می‌تواند مانع از بهره‌مندی کامل او از اصل برائت شود. اصل برائت یکی از ارکان اصلی دادرسی عادلانه و حقوق بشر است که با تضمین حق بی‌گناهی متهم تا اثبات جرم، به حفظ عدالت و کرامت انسانی کمک می‌کند. اجرای صحیح این اصل نیازمند حمایت قوانین ملی و بین‌المللی، آگاهی عمومی و نظارت دقیق بر عملکرد سیستم قضایی است.
نتیجه گیری
مقالات مشابه
در چه جرائمی دیه پرداخت می شود؟ نرخ دیه درسال ۱۴۰۳
دیه چیست ؟ در چه مواردی دیه پرداخت می شود؟ انواع دیه در قانون مجازات نرخ دیه درسال 1403 مهلت پرداخت آن چقدر...
تخریب جهیزیه توسط زوج
اختلافات خانوادگی زن و شوهر وقتی به مرحله ی طلاق میرسد یکی از موضوعات نیازمند توافق، جهیزیه است و علاوه بر استرداد جهیزیه بدون...
ولی دم چه کسی است؟
بسیاری از ما در هنگامی که قتلی اتفاق می افتد با واژه ولی دم برخورد کرده ایم اما آیا می دانید ولی دم به چه کسی می گویند و اصلا چه...
۰ دیدگاه ثبت شده است.
دیدگاهتان را بنویسید